Rasizm - plaga włoskiej piłki

Włoska piłka nie zawsze ma piękną twarz Diletty Leotty, bowiem równie często na wierzch wychodzą jej wszystkie skazy i problemy. Jednym z nich jest szeroko pojęty rasizm będący częstym gościem stadionów na Półwyspie Apenińskim.

Na samym początku, coś sobie wyjaśnijmy. Autor tekstu absolutnie potępia wszelkiego rodzaju przejawy dyskryminacji rasowej. Basta. Zarazem zanim wydam jakiś osąd staram się, chociaż nie zawsze z powodzeniem, poznać argumenty każdej ze stron. Ocenianie drugiego człowieka na podstawie jego koloru skóry jest dla mnie kompletnym kretyństwem, lecz bezrefleksyjne kierowanie się poprawnością polityczną i szufladkowanie konkretnych grup społecznych jest równie godne pożałowania.

Kto pyta, nie błądzi

Skąd taki początek? Przyczynkiem do powstania tekstu, który właśnie czytacie, stały się wydarzenia z początku września 2019 roku, a konkretnie wyjazdowy mecz Interu z Cagliari. Podczas spotkania kibice gospodarzy obrali sobie za cel Romelu Lukaku i poprzez zachowania powszechnie uznawane za rasistowskie (imitowanie małp) starali się wyprowadzić go z równowagi. Plan się nie powiódł, ponieważ napastnik pewnie wykorzystał rzut karny i bezpośrednio przyczynił się do zwycięstwa mediolańczyków. Afera nabrała tempa dopiero po końcowym gwizdku arbitra. Belg postanowił nagłośnić sprawę i zaapelował o wszczęcie skutecznej walki z rasizmem na włoskich boiskach. Lukaku w odpowiedzi otrzymał list od ultrasów swojego nowego klubu, którzy okazali mu pełne wsparcie i dodali otuchy w zmaganiach ze stadionowymi rasistami stanęli murem za swoimi odpowiednikami z Sardynii. Przekaz był dość jasny: Romelu, ty zajmij się strzelaniem bramek i nie mieszaj się w rozgrywki między kibicami. A tak generalnie, żadnego rasizmu u nas nie ma.

Komunikat części fanatyków zasiadających na Curva Nord spotkał się z powszechnym potępieniem, a jego autorzy zostali wrzuceni do wora z napisem bezmyślne bydło. Chociaż jestem osobą raczej bezkonfliktową, tym razem postanowiłem zadać kłam swojej naturze i włożyć kij w mrowisko. Nie postradałem zmysłów, aby stawać w obronie ultrasów Cagliari czy Interu, zaciekawiło mnie jednak, że ktoś decyduje się publicznie bronić, wydawać by się mogło straconej sprawy. Pomyślałem, może oni rzeczywiście nie dostrzegają w swoim zachowaniu rasizmu? Może dla nich to wyłącznie element piłkarskiej rozgrywki, który kończy się po opuszczeniu stadionu? Jak łatwo było się domyśleć, nie znalazło się zbyt wielu śmiałków gotowych poprzeć mój punkt widzenia. W zamian dowiedziałem się wielu ciekawych rzeczy na temat swojej inteligencji (a raczej jej oczywistego braku), a wszystko doprawione było garścią niezbyt wyszukanych epitetów. Tylko dlatego, że ośmieliłem się mieć wątpliwości. Minęło kilka miesięcy, a ja ponownie postanowiłem zadać sobie pytanie.

Co z tym rasizmem? Przesada czy poważny problem?

Jeżeli Wasza fascynacja calcio nie zrodziła się wraz z przybyciem do Italii Cristiano Ronaldo, macie świadomość, że ciemnoskórzy piłkarze nigdy nie mieli łatwego życia na Półwyspie Apenińskim. Wystarczy wspomnieć chociażby historie graczy pokroju Ruuda Gullita, Marcela Desailly, Patricka Vieiry, Arona Wintera czy Paula Ince'a. Do niechlubnej historii Serie A przeszedł również obraz zrozpaczonego Marco Zoro, którego kibice Interu zmusili niemal do opuszczenia murawy. W obronie piłkarza Messiny stanęli wówczas zawodnicy obu zespołów i przekonali Iworyjczyka do kontynuowania gry. Niestety w bieżącym sezonie doniesienia o kolejnych rasistowskich incydentach pojawiają się znacznie częściej od charakterystycznej cieszynki Krzysztofa Piątka. Co ciekawe, słynne już rewolwery reprezentanta Polski stały się przyczynkiem do rozmowy o... antysemityzmie. To jednak temat na zupełnie inną historię.

Żeby dobrze zrozumieć temat rasizmu na Półwyspie Apenińskim należy jednak opuścić teren stadionu. Obiekty piłkarskie są bowiem jedynie zwierciadłem, które uwypukla problemy z jakimi zmaga się całe włoskie społeczeństwo. W latach 80. i wcześniej, rasizm w Italii oznaczał głównie podkreślanie regionalnego pochodzenia kibiców oraz piłkarzy. Najdobitniej było to widoczne na przykładzie rywalizacji bogatej północy i biednego południa. Wśród tych pierwszych powszechna była opinia o niższości społecznej obywateli z południowych krańców kraju, którym przypinano łątkę kryminalistów, złodziei, nierobów i brudasów. Na przełomie lat 80. i 90. Włochy stanęły przed kolejnym wyzwaniem. Półwysep zalała pierwsza fala imigrantów z całego świata, którzy w poszukiwaniu nowego, lepszego życia obrali kurs na Italię. Przybysze zaczęli odgrywać istotną rolę dla rozwoju ekonomicznego kraju, bowiem wypełnili lukę w niższych sektorach gospodarki. Zarazem, ich obecność stała się przyczynkiem do rosnących napięć w społeczeństwie, a stadiony piłkarskie stały miejscem, gdzie frustracje zwykłych obywateli mogły znaleźć swobodne ujście. Pomimo upływu lat, kraj nadal nie poradził sobie z kwestią rosnącego napływu imigrantów, podziałów społecznych oraz ekonomicznych. Na początku 2019 roku głośno było chociażby o sprawie szkoły w Minerbe, w której decyzją burmistrza, posiłki dzieci, których rodzice zalegali z płatnościami zostały ograniczone do tuńczyka i krakersów. Do opinii publicznej trafiła historia małej dziewczynki, która rozpłakała się na wiadomość o tych zmianach. Szybko okazało się, że podobne zabiegi były wprowadzane również w innych placówkach. Prosta historia, która dobrze oddaje jednak skalę problemu.

Wróćmy jednak do futbolu. Poza Romelu Lukaku, który stał się niejako ambasadorem walki z rasizmem, problemy z włoskimi kibicami mieli w ostatnich miesiącach Franck Kessie, Dalbert czy Mario Balotelli. Dla tego ostatniego była to zresztą smutna powtórka z przeszłości. W 2009 roku SuperMario dopiero stawiał pierwsze kroki w poważnej piłce, lecz robił to na tyle spektakularnie, że momentalnie zaskarbił sobie niechęć fanów Juve. Podczas starć z Interem, kibice bianconerich wielokrotnie dawali odczuć młodemu napastnikowi, że nie akceptują jego pochodzenia i odmiennego koloru skóry. Przy okazji afery z młodym Balotellim powszechne były głosy, że zawodnik zasłużył sobie na tego typu traktowanie poprzez swoją arogancję i butę. John Foot w książce Calcio idzie nawet krok dalej i stwierdza, że piłkarz Interu stanowił uosobienie wszystkich obaw przeciętnego Włocha. Był przebojowy, głodny sukcesu, silny i niepokorny, a przy tym był inny.

Ta teza idealnie wpisuje się we wcześniejsze rozważania na temat problemu imigrantów, których traktuję się w Italii jak zło konieczne. Co więcej, tego typu nastroje społeczne potęgowane są przez polityków i osoby publiczne, które świadomie rozsiewają ziarno nienawiści, bowiem przynosi ono wymierne korzyści. Naprawdę upłynie jeszcze wiele wody w rzece Pad, nim Włosi wyzbędą się głęboko zakorzenionych uprzedzeń. The Times napisał, że włoskie stadiony stają się nowym frontem rasizmu w piłce nożnej, lecz ostatnie tygodnie udowadniają, że nawet idealizowana Premier League, nie może czuć się wolna od tego wstydliwego tematu. Uwaga mediów całego świata koncentruje się na kibicach, chociaż źródło problemu leży znacznie głębiej. Zamykanie kolejnych stadionów i kary finansowe dla klubów przypominają jedynie pudrowanie podbitego oka przez ofiarę, kiedy sprawca nadal pozostaje bezkarny.

Jak słoń w składzie porcelany

Za młodu, często słyszałem od swojej babci, że jeżeli nie wiem w jaki sposób się zachować, powinienem postępować przyzwoicie. Tą mądrość powinni wziąć sobie do serca ludzie odpowiedzialni za rozwój włoskiej piłki. Gołym okiem widać, że w Italii nie mają pomysłu na skuteczną walkę z dyskryminacją na stadionach. Warto zatem byłoby zachowywać przynajmniej pozory. Umówmy się, że górnolotne hasła o zjednoczeniu i braterstwie być może dobrze sprzedają się w mediach, lecz nie przynoszą wymiernych efektów. Problem w tym, że Włosi potrafią po mistrzowsku zmarnować nawet największy wysiłek speców od marketingu.

Poniżej krótka lista największych wtop ostatnich kilku miesięcy:

- Historia najnowsza. Lega Serie A wystartowała z kampanią antyrasistowską, do udziału w której zaproszony został znany artysta Simone Fugazzotto. Motywem przewodnim stały się obrazy trzech... małp, które miały symbolizować akceptację dla odmienności. Szybko okazało się jednak, że zdecydowana większość nie zrozumiałą metafory, a autor pracy musiał uciekać się do publicznych przeprosin.

- Słynna już okładka Corriere dello Sport przed meczem Inter – Roma. Na tapecie znaleźli się Romelu Lukaku oraz Chris Smalling, a wszystko zostało opatrzone wymownym tytułem Black Friday. Cóż z tego, że sam tekst stawał w mocnej kontrze do problemu rasizmu, skoro najważniejsze pozostaje pierwsze wrażenie. Ponownie skończyło się na dobrych chęciach.

- Do opinii publicznej wyciekły nagrania, w których dyrektor Lega Serie A, Luigi de Siervo zachęca realizatorów transmisji telewizyjnych do unikania odgłosów płynących z trybun najbardziej zagorzałych kibiców, ponieważ stanowią one słabą reklamę dla całej ligi. Natychmiast pojawiły się głosy o chęci zamiatania problemu pod dywan i wprowadzaniu cenzury.

- Ekspert kanału Top Calcio 24 został zawieszony na swoim stanowisku po niefortunnym sformułowaniu jakiego dopuścił się na antenie w kierunku Romelu Lukaku. Luciano Passirani, bo o nim mowa, powiedział na antenie programu Qui Studio a Voi Stadio  następujące słowa o napastniku nerazzurrich: - Nie widzę we Włoszech piłkarza jak Lukaku, naprawdę go lubię. Aby go zatrzymać, musisz powiedzieć mu: Masz tu 10 bananów do zjedzenia.

Zdaniem eksperta

Przemysław Nosal (doktor nauk humanistycznych z zakresu socjologii na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, autor wielu prac z pogranicza socjologii sportowej, piłkarz amator):

- Rasizm na piłkarskich stadionach można tłumaczyć na kilka sposobów.

Po pierwsze, pamiętajmy, że ze względu na liczne uwarunkowania historyczno-społeczne trybuny kibicowskie zdominowane są przez osoby o poglądach prawicowych - konserwatywnych, tradycyjnych, patriotycznych, nacjonalistycznych itd. W ramach szerokiego wachlarza wartości wyznawanych z prawej strony - w ekstremie, ale jednak na stadionie widocznej - pojawiają się także postulaty rasowe: dotyczące czystości rasy, narodu jednej rasy itd. Szkoda czasu, żeby wymieniać te kluby, które mają w swoim dorobku takie kibicowskie akcje, a szczególnie we Włoszech.

Po drugie, kibice - szczególnie ci najbardziej zagorzali - to zbiorowość bardzo zmaskulinizowana, poszukująca przestrzeni potwierdzającej ich społeczną rangę, przydatność, centralną rolę. W takim układzie grupy kibicowskie stają się kimś więcej niż tylko kibicami - stają się obrońcami większej idei, wspólnoty wyobrażonej - określonej wizji państwa/ narodu, strażnikami pamięci itd.

Po trzecie, pamiętajmy o specyfice samego stadionu - anonimowości, masie, mechanizmom rządzących tłumem. W takich okolicznościach łatwiej przebić się z radykalnymi hasłami. Ktoś coś krzyknie, ktoś podchwyci; ktoś wywiesi baner, nikt nie będzie się rzucał, żeby go zdzierać itd. W tym ujęciu stadion stanowi także przestrzeń zabierania głosu grup wykluczonych z dominującego dyskursu medialnego i politycznego. W tym kontekście ich wypowiedzi zwykle mają bardziej radykalny wydźwięk niż wypowiedzi np. związków zawodowych.

Po czwarte wreszcie, nie lekceważyłbym głosów, które stwierdzają, że przejawy rasizmu są także po prostu celowo stosowanymi zachowaniami, które mają obrazić przeciwnika i go zdekoncentrować. To zachowania chamskie, prostackie i karygodne, ale często stanowią raptem jedną z wariacji tego typu działań (wachlarz znów bardzo szeroki - od haseł o siostrach/ matkach, przez antysemityzm, religijne wtręty po zwyczajne ordynarne lżenie itd.).

Po piąte wreszcie, trudno jednoznacznie odpowiedzieć dlaczego rasizm tak często gości na włoskich stadionach.

Jedna odpowiedź jest makrosocjologiczna - Włosi są eksponowani na intensywny kontakt z osobami przybywającymi z innych państw, w tym także czarnoskórymi. Na tej bazie powstają liczne narracje antyimigranckie (oparte na bardziej czy mniej prawdziwych przesłankach) - o zabieraniu pracy, o kradzieżach, nierządzie, gwałceniu kobiet itd. To paliwo do rasistowskich haseł na stadionach.

Druga odpowiedź to już poziom kibicowski. Mam takie wrażenie, że we Włoszech modernizacja (komercjalizacja, urynkowienie, pricing out) sektora kibicowskiego nie dokonała się w tak radykalny sposób jak w wielu innych krajach (np. w Polsce czy Anglii). W efekcie w dużej mierze "zakonserwowała" się na nich stara gwardia kibicowska, a w mniejszym wymiarze gości - choć oczywiście gości - kibicowanie spod znaku 'modern football'.

***

Powyższy tekst znajdziecie również w styczniowym wydaniu magazynu Fuori di Calcio, a więc jedynego, bezpłatnego miesięcznika, który w całości poświęcony jest piłce na Półwyspie Apenińskim. Najnowszy numer znajdziecie tutaj. 

 

Źródło: inf. własna